عملیات خوب در کشاورزی “گپ”

گپ یا GAP –  در واقع علامت اختصاری برای عبارت GOOD AGRICULTURAL PRACTICES به معنی «عملیات مناسب کشاورزی» است. مجموعه ای از عملیات اصولی و فنی که در تولید محصولات کشاورزی رعایت و شامل تمامی فعالیت های مرتبط با مدیریت عملیات خوب و مناسب تولید محصولات می شود. 

عملیات کشاورزی خوب به شیوه های داوطلبانه مناسب در مراحل کاشت، داشت، برداشت، جداسازی، بسته بندی، نگهداری و حمل و نقل محصول گفته می شود که پیش نیازهای اجرای سیستم های مدیریت ایمنی مواد غذایی به ویژه میوه و سبزی، هستند.

– GAP از دیدگاه سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد( FAO ):

گپ GAP اصولی است که فرایندهای قبل و بعد از برداشت محصول را شامل و به تولید محصول ایمن و سالم کشاورزی با رعایت جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پایدار منجر می شود.

– GAP از دیدگاه استاندارد ملی ایران (واژه نامه ایران گپ به شماره ۱۳۳۲۵):

مجموع روش های کشاورزی اقتصادی که از طریق حفظ محیط زیست پایدار و مسایل اجتماعی، منجر به تولید محصولات کشاورزی غذایی و غیر غذایی ایمن و مطلوب می شود. به عبارت دیگر تمام عملیات مربوط به مدیریت تولید محصولات کشاورزی (کاشت، داشت، برداشت، جداسازی، بسته بندی، نگهداری و حمل و نقل) در زمینه کاربرد توصیه های لازم و با در نظر گرفتن جوانب اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای کاهش آلاینده های فیزیکی، شیمیایی و میکروبیولوژی که برای دستیابی به هدف تامین امنیت و ایمنی غذایی در زنجیره غذایی لازم است.

اهداف نهایی استقرار GAP عبارتند از:

– به حداقل رساندن آلودگی های فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژی در محصول به منظور تامین امنیت و ایمنی مواد غذایی

– ردیابی معکوس محصول

– ارتقای کیفیت و به ویژه کیفیت بهداشتی محصول تولیدی

– بهبود راندمان مصرف و کاربرد عوامل و منابع تولید

– کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی در تولید

– به حداقل رساندن اثر تخریبی فعالیت های کشاورزی بر محیط زیست

– اجرای IPM در تولید محصولات کشاورزی

– تضمین کارفرما برای توجه به سلامت و ایمنی کارگران

محصول سالم چیست؟

با توجه به تعریف جامع محصول سالم در آیین نامه اجرایی ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شیمیایی، زیستی، آلی و سموم دفع آفات نباتی بند “ب” ماده (۶۱) قانون برنامه چهارم توسعه، محصول سالم، محصولی است که عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده و یا با رعایت حداکثر باقیمانده مجاز (MRLs ) آنها تولید شده باشد. به عبارت دیگر، چنانچه در تولید محصول، دستورالعمل ها و روش های تولید ارگانیک اعمال شده و محصول عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده باشد و یا اگر سایر دستورالعمل ها و روش های تولید اعمال شده و عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده در محصول کمتر از حداکثر باقیمانده مجاز (MRLs  )باشد، محصول سالم تلقی می شود.

تفاوت محصول GAP و محصول ارگانیک چیست؟

همان گونه که توضیح داده شد هر دو محصول، بر اساس اعمال استانداردهای خاص برای رسیدن به محصول سالم، تولید شده اند. لیکن از نظر شیوه و روش، فرق عمده ای در اجرا دارند و به عبارت دیگر :

– محصول GAP ، محصولی است که می توان در مزارع موجود تولید کرد و ضرورت و الزام آن کنترل و بازرسی فرایند تولید تا عرضه بر اساس استانداردهای عملیات مطلوب کشاورزی است که در صورت صحت اجرای عملیات و دستورالعمل های فنی، محصول، سالم و دارای حد مجاز آلاینده ها و باقیمانده سموم و فلزات سنگین و غیره است که توسط یک نهاد بازرسی کننده و یا گواهی کننده تایید و گواهی شده است.

– محصول ارگانیک، نتیجه نهایی کشاورزی زیستی (ارگانیک ) است که می توان در مزارع و باغات با استقرار شرایط وی‍ژه و اعمال مدیریت خاص و پس از طی یک فرآیند گذار به مرحله تولید محصول ارگانیک دست یافت. به عبارت دیگر، تولید محصول ارگانیک نتیجه نگاه ارزشمند و با هدف اولویت دادن به حفظ و احیای محیط زیست و حیات خاک، گیاهان، جانوران و انسان است.

– استقرار مدیریت تولید ارگانیک، تنوع زیستی، چرخه های زیستی و فعالیت های زیستی خاک را بهبود می بخشد. هدف اصلی کشاورزی ارگانیک، بهینه سازی سلامت و افزایش توان حیات خاک، گیاهان، جانوران و انسان در اکوسیستم است.

از اصول مهم کشاورزی زیستی(ارگانیک) منع کاربرد نهاده های شیمیایی مصنوعی مانند آفت کش ها، کودهای شیمیایی و افزودنی های شیمیایی در تولید محصول، استفاده از نهاده های ارگانیک مانند بذر ارگانیک، نهال ارگانیک، پایه تکثیری ارگانیک و غیره در تولید محصول، حفظ حاصلخیزی خاک از طریق به کارگیری راهکارهای زیستی، بازیافت بقایای گیاهی و جانوری به منظور بازگشت عناصر به خاک، حفظ چرخه عناصر غذایی و تقویت چرخه های زیستی در اکوسیستم (کشت بوم) شامل ریزموجودات، پوشش گیاهی و جانوری خاک، گیاهان و حیوانات است.

هر محصولی که از طریق

استقرار این فرایند تولید و تحت کنترل و بازرسی فرایند تولید تا عرضه بر اساس استانداردهای تولید ارگانیک باشد و صحت اجرای آن توسط یک نهاد بازرسی کننده و یا گواهی کننده تایید و گواهی شود، محصولی عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده و سالم است.

راه های شناسایی محصول GAP :

تولیدکنندگان محصولات کشاورزی که از طریق بازرسی فنی تولید تا عرضه، موفق به اخذ گواهینامه بازرسی فرایند بر اساس استانداردهای GLOBAL G.A.P شده اند ممکن است از علامت تجاری GLOBAL G.A.P در ارتباطات تجاری- تجاری و یا به منظور ردیابی، یا شناسایی و امکان تفکیک از سایر تولیدات مشابه در محل تولید استفاده کنند. علامت تجاری GLOBAL G.A.P نباید روی محصول، بسته بندی محصول و یا حتی نقاط عرضه که در ارتباط مستقیم با محصولات است، استفاده شود.

تنها می توان کد ردیابی که برای هر تولیدکننده منحصر به فرد است و علامت تجاری GLOBAL G.A.P شامل آن نمی شود را روی محصولات یا بسته بندی نهایی در مناطق فروش استفاده کرد.

چگونه می توان گواهی GAP اخذ کرد؟

تولیدکنندگان متقاضی اخذ گواهی GAP ، می توانند به مدیریت های جهاد کشاورزی شهرستان یا مدیریت های حفظ نباتات، باغبانی، زراعت سازمان های جهاد کشاورزی استان ها مراجعه کنند و بازرسی فرایند تولید تا عرضه تولیدات شان بر اساس عملیات مناسب کشاورزی GAP که توسط شرکت های بازرسی تایید صلاحیت شد، از سازمان ملی استاندارد درخواست گواهی گپ کنند یا تقاضای خود را مستقیما به شرکت بازرسی دارای صلاحیت ارائه دهند. شرکت بازرسی بر اساس فرایندهای بازرسی تعریف شده، نسبت به بازرسی و کنترل اجرای عملیات مناسب کشاورزی در تولید محصول بر اساس چک لیست های مدون و ارزیابی انطباق تولیدکننده با الزامات تعیین شده در استاندارد GAP اقدام می کند. در واقع بازرسی به منظور حصول اطمینان از سلامت و کیفیت محصول تولیدی و به عبارت دیگر تصدیق یک ادعا با واقعیت های موجود صورت می پذیرد.

بازرسی چیست و متولی اصلی بازرسی، تایید و گواهی محصولات سالم کیست؟

بازرسی محصول مشتمل بر بررسی طراحی، خدمات، فرآیند کار و محصول و ارزیابی انطباق آنها با الزامات معین یا روش های اجرایی و دستورالعمل فنی بر پایه اظهار نظر تخصصی به منظور حصول اطمینان از سلامت و کیفیت محصول تولیدی است. به عبارت دیگر بازرسی یعنی تصدیق یک ادعا با واقعیت های موجود.

متولی قانونی بازرسی و صدور گواهینامه در کشور:

به موجب قانون، تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی (رسمی) و نظارت بر اجرای آنها بر عهده سازمان ملی استاندارد ایران است. این سازمان می تواند برای اطمینان بخشیدن به استفاده کنندگان از خدمات سازمان ها و موسسات فعال در زمینه مشاوره، آموزش، بازرسی، ممیزی و صدور گواهی سیستم های مدیریت کیفیت و مدیریت زیست محیطی، آن سازمان ها و موسسات را بر اساس ضوابط نظام تایید صلاحیت ایران ارزیابی و در صورت احراز شرایط، گواهینامه به آنها اعطا و بر عملکرد آنها نظارت کند.

به استناد گواهینامه بازرسی شرکت های ذی صلاح، مشخصات کارگزار و نام تولیدکننده و محل تولید و نوع محصول توسط کارگزار بر روی برچسب که فرمت آن به تایید سازمان میادین رسیده است، قید می شود و بدین ترتیب شرکت بازرسی و کارگزار، در سامانه، قابل شناسایی و پاسخگو هستند.

نتیجه؛

پویایی و سلامت یک جامعه در گرو امنیت غذایی و امنیت غذایی نیز در تولید محصول سالم است. در کشورهای توسعه یافته یکی از ارکان مهم پیشرفت و توسعه یافتگی توجه به سلامت افراد جامعه و امنیت غذایی است.