در باره ارگانیک

مقدمه

هم اکنون بیش از سه دهه از توجه جهانی به موضوع حفاظت محیط زیست و حدود دو دهه از مباحث پیرامون توسعه پایدار می گذرد. قبل از این ایام، در تمامی پروژه های توسعه، صرفاً دیدگاه اقتصادی و ایجاد در آمد و بازده اقتصادی بیشتر، مد نظر بود. لیکن در دهه ۱۹۷۰ میلادی این ذهنیت در افکار سیاستگذاران و برنامه ریزان توسعه مطرح گردید که این گونه روند رشد اقتصادی نهایتاً منجر به تخریب محیط زیست، نابرابری اجتماعی، کاهش منابع و… می شود و جبران این معضلات در دراز مدت موجب ضررهای فراوان اقتصادی خواهد شد.

کشاورزی ارگانیک در راستای توسعه پایدار کشاورزی بوده و به مجموعه ای از عملیات گفته می شود که با هدف کاهش مصرف نهاده های غیر طبیعی به اجرا در می آید و در آن مصرف کود و سموم شیمیائی ، مواد نگهدارنده سنتز شده ، داروهای شیمیائی ، ارگانیسم های تولید شده به روش مهندسی ژنتیک و پساب ها کنار گذاشته می شود.

بررسی ها نشان می دهند که روند استقبال جهانی از کشاورزی ارگانیک امید بخش می باشد که از جمله دلایل آن می توان به افزایش نگرانی ها در مورد آلودگی منابع پایه، سلامت غذا، انسان و حیوانات و نیز توجه بیش تر به ارزش های طبیعت و مناظر طبیعی اشاره کرد.

گرچه در مزارع ارگانیک عملکرد محصول معمولا ۱۰ تا ۳۰ درصد کمتر از مزارع غیر ارگانیک است اما در صورت برنامه ریزی اصولی، میزان عملکرد، تولید و درآمد مزارع ارگانیک می تواند بیشتر از مزارع غیر ارگانیک باشد. علاوه بر این، در کشورهای توسعه یافته عواملی مانند آمادگی مصرف کنندگان برای خرید به قیمت بالاتر، پرداخت یارانه از سوی دولت و گسترش اکوتوریسم موجبات افزایش درآمد کشاورزی ارگانیک را فراهم می سازد. بررسی ها در کشورهای توسعه یافته نشان داده است که مصرف کنندگان حاضرند محصولات ارگانیک را به بهای ده تا چهل درصد بیشتر از محصولات غیر ارگانیک بخرند. امروزه تعداد زیادی از فروشگاه های زنجیره ای محصولات ارگانیک عرضه می کنند و بازار این محصولات رو به رونق بوده و تقاضای بالقوه بیش از عرضه است. انتظار می رود رشد تقاضا در آینده ادامه یابد و بنابراین کمبود عرضه محصولات ارگانیک این فرصت را برای کشورهای در حال توسعه به وجود می آورد که وارد بازار شوند و سهمی از آن را به خود اختصاص دهند.

 علاوه بر مزایای زیست محیطی و اقتصادی مذکور، کشاورزی ارگانیک از لحاظ اجتماعی نیز منافع زیادی به همراه دارد و با تکیه بیشتر به نیروی کار، فرصت های شغلی را افزایش می دهد. همچنین کشاورزی ارگانیک شیوه ها و غذاهای سنتی را احیا می کند و در تقویت انسجام اجتماعی نقش موثری دارد.

در استراتژی انقلاب سبز نیز با هدف تامین مواد غذایی جمعیت رو به رشد جامعه جهانی (به علت بالا رفتن امید به زندگی در اثر بهبود و پیشرفت ارائه خدمات بهداشتی و دسترسی به مواد غذایی با تنوع و کیفیت بهتر در کشورهای توسعه یافته و اکثر کشورهای درحال توسعه) بر اهداف کوتاه مدت و حداکثر عملکرد متکی است. در کشاورزی تجاری با استفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پی داشت، توان تولید و حاصلخیزی خاک کاهش یافت و نتیجه این روش کشاورزی، پایین آمدن کیفیت محصولات بود.

از دیدگاه کشاورزی پایدار، محصولات کشاورزی به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:

۱- محصول طبیعی

۲- محصول ارگانیک 

۳- محصول سالم

۴- محصول گواهی شده

محصول طبیعی:

این محصولات حاصل تولید و رشد در مناطق وحشی، طبیعی و دست‌نخورده می باشند. انسان در روند تولید آن هیچ گونه دخالتی ندارد و صرفا جمع آوری آن را عهده دار می‌باشد.

محصول ارگانیک:

محصول ارگانیک با تکیه بر مدیریت اکوسیستم، حفظ سلامت آب، خاک، گیاه و انسان بدون استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی تولید می گردد. تمام فرآیند تولید، فرآوری، بسته بندی، نگهداری، حمل و نقل، شرایط کاری، شرایط اجتماعی، عرضه و برچسب گذاری اين محصولات تحت كنترل و پايش یک نظام گواهی و استاندارد معتبر ارگانيك می باشد.

محصول سالم:

مبنای تولید این دسته از محصولات عدم استفاده از نهاده های شیمیایی می باشد و در صورت استفاده، حد مجازها رعایت شده و تولید مطابق با استانداردهای مربوطه (G.A.P ، استاندارد تشویقی) و برنامه های مديريتي بر اساس معیارهای مشخصی صورت می پذیرد.
این محصولات دارای حد مجاز باقیمانده سموم، آفت کش ها، کودها و فلزات سنگین می باشند.

محصول گواهی شده:

محصول به صورت موردی ( به طور مثال عدم وجود نیترات و نیتریت، سرب، آنتی بیوتیک و…) تحت بررسی و آزمایش قرار می گیرد و فقط در رابطه با آن مورد خاص گواهی دریافت می نماید.

مضرات کشاورزی رایج و محصولات تهیه شده به روش تجاری:

۱- در کشاورزی تجاری و متعارف از بیش از ۳۰۰ ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی نظیر آفت کش ها، علف کش ها و کودهای شیمایی به منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیز سازی خاک استفاده می گردد که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می توانند موجب مشکلات عدیده ای گردد من جمله: بروز نقص های مادرزادی، تولد نوزاد با وزن کم، اختلال در سیکل ماهانه زنان، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیر رس، یائسگی پیش رس، تغییر در رفتار جنسی، کاهش تعداد اسپرم مردان، کاهش باروری و یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی. یافته ها حاکی از آنست که ۶۰ درصد سموم دفع آفات، ۹۰ درصد قارچ کش ها و ۳۰ درصد حشره کش ها سرطان زا می باشند.

۲- استفاده از کودهای شیمایی و آفت کش ها سبب آلودگی آب، خاک و هوا می گردند.

۳- استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و آفت کش ها موجب می شود تا آفت ها نسبت به سموم مقاوم گردیده و آفت های جدیدی نیز ظاهر گردند.

۴- پرتو دهی محصولات یعنی آنکه محصولات را در معرض میزان کنترل شده پرتوهای یونیزه کننده قرار می دهند تا اینکه باکتری هایی نظیر E.COLI  و سالمونلا نابود گردیده و در واقع محصولات را به این طریق ضد عفونی می کنند. کنترل حشرات و انگل ها، افزایش ماندگاری و جلوگیری از جوانه زدن از دیگر علل پرتودهی محصولات غذایی می باشد. اما این پرتودهی موجب: ۱- از دست رفتن میزان اندکی از مواد مغذی محصولات می شود. ۲- هنگامی که مواد غذایی پرتودهی می شوند مواد شیمیایی سرطان زایی به نام CYCLOBUTANONES  تشکیل می گردد.

۵- مهندسی ژنتیک و یا اصلاح ژنتیک محصولات به جداسازی، دستکاری و انتقال ژن ها اطلاق می گردد. در این روش ژن های با خاصیت مطلوب از یک گونه جدا گردیده و به گونه هدف انتقال داده می شود. بهبود کیفیت، افزایش تولید، ایجاد یک صفت مطلوب و مقاوم ساختن محصولات در برابر آفت ها و تنش های محیطی از کاربردهای مهندسی ژنتیک می باشد. مضرات محصولات اصلاح شده ژنتیکی شامل بروز نقص های مادرزادی، کاهش طول عمر، افزایش حساسیت زایی مواد غذایی (به علت تغییر در زنجیره پروتئین ها)، فقر مواد مغذی، مقاومت آنتی بیوتیکی (احتمال دارد ژن های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها به باکتری های بیماریزا در بدن منتقل گردد و یک بیماری جدید و مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها ایجاد شود) است.

۶- استفاده هورمون ها در دام و طیور رشد آنها را تسریع کرده و فربه شدن آنها را سرعت می بخشد. اما از ارزش غذایی آنها می کاهد. آنتی بیوتیک ها هم که برای جلوگیری از بیمار شدن دام و طیور مورد استفاده قرار می گردند می تواند در انسان مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کند.

فواید کشاورزی ارگانیک:

۱- در کشاورزی ارگانیک، آب توسط مواد شیمیایی آلاینده مانند کودهای مصنوعی، آلوده نمی گردد.

۲- در کشاورزی ارگانیک تعادل اکوسیستم و حاصلخیزی خاک حفظ می گردد. فرسایش خاک نیز تا ۵۰ درصد کاهش می یابد.

۳- تنوع زیستی در زمین های زراعی ارگانیک ۵۷ درصد بیشتر است. 

۴- قرار نگرفتن کشاورزان در معرض سموم و آلاینده های شیمیایی.

 فواید مصرف مواد غذایی ارگانیک:

۱-ارزش غذایی بالاتری دارند. میزان ویتامین C، کلسیم، منیزیم، آهن و فسفر در مواد غذایی ارگانیک بیشتر است.

۲- مواد غذایی ارگانیک حاوی آنتی اکسیدان بیشتری می باشند. در مواد غذایی ارگانیک آنتی اکسیدان PHENOLICبیشتر یافت می گردد (۵۰ درصد بیشتر از محصولات غیر ارگانیک). چرا که آفت کش های مصنوعی تولید این مواد را در گیاهان کاهش داده اما کودهای حیوانی و آلی به کار رفته در کشاورزی ارگانیک تولید آنها را افزایش می دهد.

۳- فاقد مواد سمی هستند. محصولات ارگانیک سالم تر بوده و به بقایای آفت کش ها آلوده نمی باشند. همچنین این محصولات فاقد افزودنی های غذایی بوده و طبعا سالمتر می باشند.

۴- خوشمزه و خوش طعم تر هستند. یکی از دلایل آن این است که محصولات ارگانیک پس از برداشت در مدت زمان کمتری به دست مصرف کننده رسیده و تازه تر می باشند و همچنین در محصولات تهیه شده به روش تجاری، با فرآوری ها و دستکاری هایی که بر روی آنها صورت می گیرد تنها به ظاهر، رنگ، بالا بردن ماندگاری، افزایش تولید و مقاوم کردن آنها در برابر صدمات ناشی از حمل و انبار داری توجه می شود و نه کیفیت و ارزش تغذیه ای آن.

۵- تولید کنندگان محصولات ارگانیک از استانداردها و دستورالعمل های بسیار سخت گیرانه ای تبعیت می کنند که احتمال آلوده شدن اینگونه محصولات به مواد شیمیایی و سمی به حداقل ممکن می رسد.

کشاورزی ارگانیک

کشاورزان و تولید کنندگان محصولات ارگانیک چگونه می توانند محصولات خود را بارور کرده و با آفات، بیماری ها و علف های هرز مبارزه کنند؟

مواد ارگانیک باعث حفظ بافت و ساختار خاک گردیده و ظرفیت نگهداری آب را بالا می برند.
کشاورزان ارگانیک مواد ارگانیک خاک را با استفاده از گیاهان پوششی، کمپوست، اصلاح کننده های بیولوژیکی خاک و تولید گیاهان مقاوم به آفات و بیماری ها بالا می برند. تاکید کشاورزی ارگانیک بر تغذیه خوب گیاهان برای جلوگیری از شیوع آفات و بیماری ها است، با استفاده از گیاهان پوششی و تناوب کشت میزان ارتباطات اکولوژیکی در گیاه بالا می رود. کنترل علف های هرز با استفاده از گیاهان پوششی، آیش، چیدن دستی علف های هرز، استفاده از ابزار آلات مکانیکی و سوزاندن علف های هرز انجام می گیرد.
کشاورزان ارگانیک بر استفاده از جمعیت های حشرات مفید جهت مبارزه بیولوژیکی، ارگانیسم های خاک و پرندگان جهت کنترل حشرات تکیه دارند.

ده علت برای رفتن به سمت کشاورزی ارگانیک

۱-محصولات ارگانیک استانداردهای بیشتری دارند:

گواهینامه های محصولات ارگانیک، به عنوان بیمه هایی است که در تولید این محصولات از مواد شیمیایی و سمی استفاده نشده است.

۲-طعم غذاهای ارگانیک بهتر است:

گیاهان تولید شده به روش ارگانیک سالم تر بوده و به عنوان غذاهای خوشمزه تر برای تغذیه انسان و حیوانات می تواند بکار رود.

۳-محصولات ارگانیک خطر بیماری ها را کم می کند:

خیلی از مراکز حفاظت محیط زیست در یافته اند که مواد شیمیایی موجود در آفت کش ها دارای اثرات سرطان زایی و بیماری زایی هستند. کشاورزی ارگانیک یکی از راه های کاهش مصرف سموم شیمیایی و کم کردن ورود این مواد به منابع آب، زمین و هوا است.

۴-کشاورزی ارگانیک به منابع آبی احترام می گذارد:

برای حذف مواد شیمیایی آلوده کننده و دفع نیتروژن در آب باید به منابع آبی و خاکی احترام گذاشت و آنها را درست مصرف کرد. در کشاورزی ارگانیک این موارد به درستی رعایت می شود.

۵-کشاورزی ارگانیک باعث ایجاد خاک سالم می گردد:

خاک یکی از منابع اصلی زنجیره غذایی است و یکی از اصول کشاورزی ارگانیک ایجاد خاک سالم است.

۶-کشاورزی ارگانیک الگو برداری از طبیعت است:

کشاورزی ارگانیک برای اکوسیستم متعادل ارزش قائل است. طبیعت زنده نیز شامل تناوب کشت در محصولات علوفه ای و استفاده از گیاهان پوششی و بقیه مناطق طبیعی است.

۷-کشاورزان ارگانیک هدایت کننده تحقیقات تازه هستند:

تولیدکنندگان ارگانیک به عنوان پیشرو در تحقیق عدم استفاده از آفت کش ها و اثرات مضر بر محیط زیست هستند.

۸-تولیدکنندگان ارگانیک در جهت تنوع زیستی تلاش می کنند:

از دست دادن تعداد زیادی از گونه ها (تنوع زیستی) یکی از نگرانی های دانشمندان محیط زیست است. به همین دلیل خیلی از کشاورزان ارگانیک در صدد هستند تا گونه های معمولی و بومی را حفظ کنند.

۹-کشاورزی ارگانیک به حفظ صحیح جوامع روستایی کمک می کند:

کشاورزی ارگانیک به دلیل سطوح کم آن برای جوامع روستایی مفید است و به افزایش درآمد آنها منجر می گردد.

۱۰-تنوع غذاهای ارگانیک

به هر حال بعضی از غذاهای ارگانیک به عنوان جایگزین قابل استفاده است و محصولات کشاورزی غیر غذایی (صنعتی) نیز در حال تبدیل شدن به تولید ارگانیک هستند مانند تولید پنبه ارگانیک و در نهایت تولید لباس های ارگانیک.

بررسی وضعیت کشاورزی ارگانیک در کشورهای توسعه یافته و ایران

 بر اساس گزارش‌های منتشر شده، کشاورزی ارگانیک در سطح جهان در سال‌های گذشته در اکثر مناطق جهان از جمله کشورهای درحال توسعه به سرعت در حال گسترش بوده و روش‌های اجرایی تولید، نظارت و صدور گواهی به‌طور دائم بهبود یافته و مردم در بسیاری از جوامع به‌ ویژه در کشورهای توسعه یافته از مزایای غذای سالم‌تر و با کیفیت بالاتر برخوردار شده‌اند، گفتنی‌ است کشاورزان جوامع روستایی به‌خصوص در کشورهای درحال توسعه از سود مناسب و ارزش صادراتی این محصولات بهره‌مند شده‌اند.

طی نتایج بررسی‌ها و جستجوهای صورت گرفته از منابع اینترنتی، اطلاعات دقیقی از تولید محصولات ارگانیک ایران وجود ندارد این درحالی‌ست که کشور ما دارای پتانسیل بسیار بالایی در این‌باره است.

نتیجه گیری:

توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک مستلزم اجرای برخی سیاست ها و اقدامات است. گرایش و سمت گیری سیاست های کشاورزی دولت به سمت اهداف زیست محیطی و اجتماعی فرصت بسیار خوبی برای گسترش کشاورزی ارگانیک فراهم خواهد آورد. برای رفع مشکلات موجود در زمینه تجارت محصولات ارگانیک لازم است استانداردها و ضوابط صدور گواهی تدوین و به اجرا درآید. آموزش مروجین کشاورزی برای اشاعه کشاورزی ارگانیک و نیز ارتقاء سطح آگاهی های عمومی ضروری است و مراکز تحقیقاتی می بایست برای حل مسائل فنی، اقتصادی و اجتماعی این راهکار نوین و اطمینان بخش، تلاش افزون تری به عمل آورند.